Chú thích Các chiến dịch bắc phạt thời Đông Tấn

  1. ↑ Nay thuộc Sơn Tây, Trung Quốc
  2. ↑ Tấn thư, quyển 5: Hòa đệ Thông sát Hòa nhi tự lập
  3. ↑ Tấn thư, quyển 5: Thập nhất nguyệt Giáp Tuất, Đông Hải vương Việt suất chúng xuất Hứa Xương, dĩ hành đài tự tùy
  4. ↑ Thẩm Khởi Vĩ, sách đã dẫn, tr 89
  5. ↑ Phía đông nam huyện Mật, Hà Nam, Trung Quốc
  6. ↑ Thẩm Khởi Vĩ, sách đã dẫn, tr 92
  7. ↑ Tấn thư, quyển 5: Lang Nha vương Duệ thừa chế cải nguyên, xưng Tấn vương vu kiến khang
  8. ↑ Tư trị thông giám, quyển 90: Bính thần, vương tức hoàng đế vị, bách quan giai bồi liệt
  9. ↑ Tấn thư, quyển 62: truân vu giang âm, khởi dã chú binh khi, đắc nhị thiên dư nhân nhi hậu tiến
  10. ↑ Tấn thư, quyển 62: Thích dụ phù sử thủ Bình, Phù quyệt Bình dữ hội, toại trảm dĩ hiến thích
  11. ↑ Tấn thư, quyển 62: Xuyên đại cụ, toại dĩ chúng phụ Thạch Lặc
  12. ↑ Thập lục quốc Xuân Thu, quyển 2
  13. ↑ Tư trị thông giám, quyển 91: Mậu Dần, tức Triệu vương vịm đại xá, y xuân thu thì liệt quốc xưng nguyên niên
  14. ↑ Tấn thư, quyển 62: Hậu kị thường hoạch Bộc Dương nhân, Địch hậu đãi khiển quy, hàm cảm thích ân đức suất hương lý ngũ bách gia hàng Địch
  15. ↑ Tấn thư, quyển 62: chiếu tiến Địch vi Trấn Tây tướng quân
  16. ↑ Nguyên Tổ Địch là người miền bắc
  17. ↑ Huyện Kỳ, Hà Nam - Trung Quốc ngày nay
  18. ↑ Tấn thư, quyển 62: nga tốt ư Ung Khâu, thì niên ngũ thập lục
  19. ↑ Tư trị thông giám, quyển 91: cửu nguyệt Nhâm Dần, tốt ư Ung Khâu
  20. ↑ Tức thân thích của Dữu Văn Quân, hoàng hậu của Tấn Minh Đế (324 - 326)
  21. ↑ Tấn thư, quyển 73: hựu dĩ Đào Xưng vi Nam Trung lang tướng, Giang Hạ tướng, suất bộ khúc ngũ thiên nhân nhập Miện Trung
  22. ↑ nay thuộc Hoàng Cương, Hồ Bắc, Trung Quốc
  23. ↑ Tấn thư, quyển 73: Hàm Khang lục niên hoăng, thì niên ngũ thập nhị
  24. ↑ Tư trị thông giám, quyển 96: Xuân, chánh nguyệt, canh tử sóc, Đô Đình Văn Khang hầu Dữu Lượng hoăng
  25. ↑ Tấn thư, quyển 98: Vĩnh Hòa nhị niên, suất chúng tây phạt
  26. ↑ Tấn thư, quyển 98: tiến vị Chinh Tây đại tướng quân, khai phủ, phong Lâm Hạ quận công
  27. ↑ Thẩm Khởi Vĩ, sách đã dẫn, tr 189
  28. ↑ Nay thuộc Hà Bắc, Trung Quốc
  29. ↑ Tấn thư, quyển 77: cánh tọa phế vi thứ nhân, tỉ vu Đông Dương chi Tín An
  30. ↑ Tấn thư, quyển 98: hoạch Phù Kiện Kinh châu thứ sử Quách Kính
  31. ↑ Tư trị thông giám, quyển 99: Tần thừa tướng Hùng suất kị thất thiên tập Tư Mã Huân ư tử ngọ cốc, phá chi, Huân thối truân Nữ Oa bảo.
  32. ↑ Tạm dịch: Không ngờ tới hôm nay lại được thấy quan quân
  33. ↑ Tấn thư, quyển 98: Diêu Tương truân thủy bắc, cự thủy nhi chiến
  34. ↑ Tư trị thông giám, quyển 101: Yến Dự châu thứ sử Tôn Hưng thỉnh công Lạc Dương
  35. 1 2 Tấn thư, quyển 111
  36. ↑ Tư trị thông giám, quyển 101: Nãi chiếu Ôn viết：Tại tích tang loạn, hốt thiệp ngũ kỉ, nhung thiêu tứ bạo, kế tập hung tích quyến ngôn tây cố, khái thán doanh hoài. Tri dục cung suất tam quân, đãng địch phân uế, khuếch thanh trung kì, quang phục cựu kinh phi phu ngoại thân tuẫn quốc, thục năng nhược thử? Chư sở xử phân, ủy chi cao toán. Đãn hà lạc khâu khư, sở doanh hữu quảng, kinh thủy chi cần, trí lao hoài dã. Sự quả bất hành
  37. ↑ Thập lục quốc Xuân Thu, quyển 3,4
  38. ↑ Tư trị thông giám, quyển 102: tam nguyệt， Đại tư mã Ôn thỉnh dữ Từ, Duyện nhị châu thứ sử Si Âm, Giang châu thứ sử hoàn Xung, Dự châu thứ sử Viên Chân đẳng phạt Yên
  39. ↑ Tấn thư, quyển 98: Quân thứ Hồ Lục, công Mộ Dung tướng Mộ Dung Trung, hoạch chi, tiến thứ Kim hương
  40. ↑ Nay thuộc Tân Trịnh, Hà Nam, Trung Quốc
  41. ↑ Thập lục quốc Xuân Thu, quyển 5
  42. ↑ Nay thuộc Hạc Bích, Hà Nam, Trung Quốc
  43. ↑ Tấn thư, quyển 98: Ôn thậm sỉ chi, quy tội ư Chân, biểu phế vi thứ nhân
  44. ↑ Tấn thư, quyển 8: Đinh vị, nghệ khuyết, nhân đồ phế lập, vu đế tại túc hữu nuy tật, bế nhân tương long, kế hảo, Chu linh bảo đẳng tham thị nội tẩm, nhi nhị mĩ nhân Điền thị, Mạnh thị sanh tam nam, trường dục phong thụ, thì nhân hoặc chi, Ôn nhân　 phúng thái hậu dĩ Y Hoắc chi cử. Kỉ Dậu, tập bách quan vu triều đường, tuyên Sùng Đức thái hậu lệnh viết：Vương thất gian nan, Mục, Ai ai đoản tộ, quốc tự bất dục trữ cung mĩ lập. Lang Nha vương Dịch thân tắc mẫu đệ, cố dĩ nhập toản đại vị. Bất đồ đức chi bất kiến, nãi　chí vu tư, hôn trọc hội loạn, động vi lễ độ. Hữu thử tam nghiệt, mạc tri thùy tử. Nhân luân đạo tang, xú thanh hà bố. Ký bất khả dĩ phụng thủ xã tắc, kính thừa tông miếu, thả hôn nghiệt tịnh đại, tiện dục kiến thụ trữ. Vu võng tổ tông, tụng di hoàng cơ, thị nhi khả nhẫn, thục bất khả hoài! Kim phế Dịch vi Đông Hải vương
  45. ↑ Tư trị thông giám, quyển 102: đinh vị, nghệ Kiến Khang, phúng Trữ thái hậu thỉnh phế đế, lập thừa tướng Cối Kê vương Dục tịnh tác lệnh thảo trình chi
  46. ↑ Nay thuộc phía nam Sơn Tây, Trung Quốc
  47. ↑ Nằm giữa địa phận hai tỉnh Trùng Khánh và Tứ Xuyên hiện nay
  48. ↑ Nay thuộc huyện Tương Phàn, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc
  49. ↑ Nay thuộc Từ châu, Giang Tô, Trung Quốc
  50. ↑ Nay thuộc huyện Thanh Giang, tỉnh Giang Tô
  51. ↑ Tư trị thông giám, quyển 105: Lục nguyệt, Xùng biệt tương công Vạn Tuế, Trúc Dương bạt chi
  52. ↑ Tấn thư, quyển 74: Xung suất Tiền tướng quân Lưu Ba cập huynh tử Chấn Uy tướng quân thạch dân, Quan quân tướng quân Thạch Kiền đẳng phạt Phù Kiên, bạt Kiên trúc dương
  53. ↑ Đầu hàng Tiền Tần năm 369, sau lập ra nước Hậu Yên
  54. ↑ Thủ lĩnh tộc Khương, sau lập ra nước Hậu Tần
  55. ↑ Tư trị thông giám, quyển 105: Kiên phát Trường An nhung tốt lục thập dư vạn, kị nhị thập thất vạn
  56. ↑ Chỗ sông Dĩnh đổ vào sông Hoài
  57. ↑ Thẩm Khâu, Hà Nam, Trung Quốc
  58. ↑ Nay thuộc tỉnh Thiểm Tây, Trung Quốc
  59. ↑ Huyện An Lục, tỉnh Hồ Bắc ngày nay
  60. ↑ Huyện Phượng Đài, An Huy ngày nay
  61. ↑ Tây nam Hoài Vận, Giang Tô
  62. ↑ Tư trị thông giám, quyển 105: Kiên nãi lưu đại quân ư Hạng Thành dẫn khinh kị bát thiên, kiêm đạo tựu Dung ư Thọ dương
  63. ↑ Tấn thư, quyển 79: Dĩ Huyền vi Tiên phong đô đốc, suất Quan Quân tướng quân Hoàn Thạch Kiền kính tạo qua toánh, kinh lược cựu đô
  64. ↑ Không rõ họ
  65. ↑ Nay nằm ở đông nam Túc Thiên, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc
  66. ↑ Tấn thư, quyển 128: Hựu khiển Công Tôn Quy đẳng suất kị tam thiên nhập khấu Tê Nam, chấp thái thủ Triệu Nguyên, lược nam nữ thiên dư nhân nhi khứ
  67. ↑ Tư trị thông giám, quyển 115: Tả bộc xạ Mạnh Sưởng, Xa kị tư mã Tạ Dụ, Tam quân Tang Hi dĩ vi tất khắc, khuyến Dụ hành
  68. 1 2 Từ Châu, Giang Tô, Trung Quốc
  69. ↑ Tấn thư, quyển 128: Siêu dẫn kiến quần thần vu Tiết Dương điện, nghị cự vương sư
  70. ↑ nay thuộc Duy Phường, Sơn Đông, Trung Quốc
  71. ↑ Nay thuộc Sơn Đông, Trung Quốc
  72. ↑ Do Mộ Dung Trấn khuyên Mộ Dung Siêu nên đốt cháy các cây rừng để không cho quân Đông Tấn dùng làm lương thảo.
  73. ↑ Tư trị thông giám, quyển 115: Thượng thư Lược Dương viên tôncập đệ Kinh Triệu thái thủ Miêu du thành lai hàng, Dụ dĩ vi hành tham quân
  74. ↑ Tạm dịch: Lưu Bột Bột (vua Hạ) đánh tan quân Tần, không có binh đến đây cứu đâu
  75. ↑ Tống thư, quyển 51: Cập thành hãm, Mộ Dung Siêu tương thân binh đột vi tẩu, Đạo Liên sở bộ hoạch chi
  76. ↑ Thập lục quốc Xuân Thu, quyển 13
  77. ↑ Nam Sung, Tứ Xuyên ngày nay
  78. ↑ Toại Ninh, Tứ Xuyên hiện nay
  79. ↑ Nay nằm ở khu vực gần với thành phố Trùng Khánh
  80. ↑ Tấn thư, quyển 100: lưu dụ dĩ Tây Dương thái thú Chu Linh Thạch vi Ích châu thứ sử, Ninh Sóc tướng quân Tang Hỉ, Hạ Bi thái thủ Lưu Chung, Lan Lăng thái thủ Khoái Ân đẳng suất chúng nhị vạn, tự Giang Lăng thảo túng
  81. ↑ Tống thư, quyển 48: Cao Tổ dữ Linh Thạch mật mưu tiến thủ：Lưu Kính Tuyên vãng niên xuất hoàng vũ, vô công nhi thối. Tặc vị ngã kim ứng tòng ngoại thủy nhi vãng, nhi liệu ngã đương xuất kì bất ý， do tòng nội thủy lai dã. Như thử, tất dĩ trọng binh thủ phù thành, dĩ bị nội đạo. Nhược hướng hoàng vũ, chánh kì kế. Kim dĩ đại chúng tự ngoại thủy thủ thành đô, nghi binh xuất nội thủy.
  82. ↑ Tư trị thông giám, quyển 116: Mao Tu Chi cố thỉnh hành, Dụ khủng tu chi chí Thục, tất đa sở tru sát, thổ nhân dữ Mao thị hữu hiềm, diệc đương dĩ tử tự cố, bất hứa
  83. ↑ Miên Dương, Tứ Xuyên hiện nay
  84. ↑ Lạc Sơn, Tứ Xuyên hiện nay
  85. ↑ Tạm dịch: Nay nếu đánh thành nam cũng không thể phá cả thành bắc, nếu đánh được thành bắc thì thành nam không đánh cũng tan
  86. ↑ Tấn thư, quyển 100: Túng khứ chi, nãi tự ải
  87. ↑ Tấn thư, quyển 119: Khiển Quan Quân tướng quân Đàn Đạo Tế, Long Tương tướng quân Vương Trấn Ác nhập tự hoài, phì, công Tất Khâu, Hạng Thành tướng quân Trần Lâm Tử tự biện nhập hà, công Thương Viên
  88. ↑ Nguyên văn: Tấn sư dĩ quá Hứa Xương, Dự châu, An Định cô viễn, tốt nan cứu vệ, nghi thiên chư trấn hộ nội thật kinh kì, khả đắc tinh binh thập vạn, túc dĩ hoành hành thiên hạ. Giả sử nhị khấu giao xâm, vô thâm hại dã. Như kì bất nhĩ, Tấn xâm Dự châu, Bột Bột khấu An Định giả, tương nhược chi hà! Sự ki dĩ chí, nghi tại tốc quyết
  89. ↑ Tấn thư, quyển 119: hội Dương Thành cập Thành Cao, Huỳnh Dương, Vũ Lao chư thành tất hàng
  90. ↑ nay thuộc Bình Lương, Cam Túc, Trung Quốc
  91. ↑ Tư trị thông giám, quyển 118:nam công mi thành. Trấn tây tương quân Diêu Kham vi Khôi sở bại, Trường An đại chấn
  92. ↑ Tư trị thông giám, quyển 118: trảm hoạch dĩ thiên sổ
  93. ↑ Tấn thư, quyển 119: Loan chúng hội chiến tử, sĩ tốt tử giả cửu thiên dư nhân
  94. ↑ Tư trị thông giám, quyển 118: Y Chi ngộ hại, Siêu Thạch khí kì chúng bôn ư Đồng Quan
  95. ↑ Tấn thư, quyển 119: Hoằng vũ nhiên bất đáp. Phật Niệm toại đăng cung tường tự đầu nhi tử
  96. ↑ Tư trị thông giám, quyển 118: Thần Quang viết: Cổ nhân hữu ngôn Nghi tắc vật nhậm, nhậm tắc vật nghi. Dụ ký ủy Trấn Ac dĩ Quan Trung, nhi phục dữ Điền Tử hữu hậu ngôn, thị đẩu chi sử vi loạn dã. Tích hồ! Bách niên chi khấu, thiên lý chi sĩ, đắc chi gian nan, thất chi tạo thứ, sử phong hạo chi đô phục thâu khấu thủ. Tuân Tử viết：Kiêm tính　 dịch năng dã, kiên ngưng chi nan. Tín tai!
  97. ↑ Tấn thư, quyển 130: dĩ Tử Khôi Đô đốc tiên phong chư quân sự, lĩnh Phủ quân Đại tướng quân, suất kị nhị vạn nam phạt Trường An Tiền tướng quân Hách Liên Xương truân binh Đồng Quan, dĩ Mãi Đức vi phủ quân hữu trường sử
  98. ↑ Tư trị thông giám, quyển 118: Phó Hoằng chi đại phá Hách Liên Khôi ư Trì Dương, hựu phá chi ư quả phụ độ, trảm hoạch thậm chúng, Hạ binh nãi thối
  99. ↑ Nguyên văn: Vương Trấn Ac dục phản, cố Trầm Điền Tử sát chi. Tu sát Điền Tử thị diệc dục phản dã
  100. ↑ Tấn thư, quyển 130: Bột Bột tiến cứ Hàm Dương, Trường An tiều thải lộ tuyệt
  101. ↑ Tư trị thông giám, quyển 118: Toại dữ Kính tiên cập hữu quân tham quân Lưu Khâm Chi giai bị chấp, tống Trường An, Bột Bột sát chi

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Các chiến dịch bắc phạt thời Đông Tấn https://zh.wikipedia.org/wiki/s:%E5%8D%81%E5%85%AD... https://zh.wikipedia.org/wiki/s:%E5%8D%97%E5%8F%B2... https://zh.wikipedia.org/wiki/s:%E5%AE%8B%E6%9B%B8... https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%99%89%E6%9B%B8/... https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%99%89%E6%9B%B8/... https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%99%89%E6%9B%B8/... https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%99%89%E6%9B%B8/... https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%99%89%E6%9B%B8/... https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%99%89%E6%9B%B8/... https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%99%89%E6%9B%B8/...